Uitgangspuntennotitie Kunst en Cultuur in Oost Gelre

De kunst- en cultuursector is groot en omvangrijk in Oost Gelre. Er is veel immaterieel cultureel erfgoed aanwezig, zoals de kermissen, carnaval, maar ook het Bloemencorso in Lichtenvoorde, de Slag om Grolle in Groenlo en de verschillende musea die gericht zijn op het cultureel erfgoed (Erve Kots, het Stadsmuseum en de Stadsboerderij in Groenlo en het AVOG Crashmuseum in Lievelde). Daarnaast kent Oost Gelre een creatieve evenementensector waarbij we een aantal grote culturele evenementen hebben, zoals de Zwarte Cross en het Over de Top Festival, maar ook juist ook vele kleine initiatieven op dit vlak, verschillende enthousiaste zzp'ers en kunstenaars, een bibliotheek met verschillende vestigingen, twee sociaal-culturele centra, basisscholen en een middelbare school waarbij de leerlingen, en ook de docenten, steeds meer inzetten op en het ontwikkelen van meer kwaliteit in het cultuuronderwijs.

Ondanks deze vele uitingen is er vanuit de gemeente nog geen kunst- en cultuurbeleid. Hoog tijd dus! Mede door de gevolgen van COVID 19 hebben we kunnen zien en ondervinden hoe belangrijk deze sector voor onze inwoners, bedrijven, buurtgemeenten en zeker ook onze verenigingen en stichtingen is. Met regelingen als 500x500 voor vrijwilligers en tweemaal een Cultuurfonds hebben we als gemeente financieel kunnen bijdragen aan de tekorten in deze sector. Ook recentelijk zetten we met het Duurzaamheidsfonds en de Tijdelijke subsidieregeling energie in op onze verenigingen en vooral ook het verduurzamen van de verschillende accommodaties. Toch heeft de sector het over het algemeen zelf kunnen redden, ook nu. Kenmerkend misschien wel voor al onze organisaties en verenigingen in Oost Gelre, zelfredzaamheid. Dat neemt niet weg dat we ook de financiële kant van onze cultuursector onder de loep zullen moeten nemen. Dit doen we aan de hand van onze Nadere Regels Welzijnssubsidies.

Om dit alles inzichtelijk te krijgen hebben we deze uitgangspuntennotie Kunst en cultuur in Oost Gelre opgesteld. Aan de hand van een drietal thema's, waaronder verschillende doelstellingen en maatregelen vallen, beogen we een stevige basis neer te zetten, niet alleen voor de sector zelf, maar ook voor onze inwoners en niet onbelangrijk, als kader om vanuit de gemeente mee te werken en aan de slag te gaan. Gemeente Oost Gelre staat voor kunst en cultuur. En dit mogen we best wat meer uitdragen en zichtbaar maken

De keuze om eerst het proces en de kaders te schetsen in een uitgangspuntennotitie en daarna met een uitvoeringsprogramma aan de slag te gaan past bij het gegeven van een creatieve, veranderende en dynamische sector. De aanpak is dan ook anders dan anders en vooral vernieuwend. In plaats van een papieren beleidsdocument zal het uiteindelijke cultuurbeleid bestaan uit een online platform. Dit online platform (kunstencultuurinoostgelre.nl) is het cultuurbeleid gegoten in een website. Op deze website staan onze thema's, doelstellingen en maatregelen. Daarnaast is het de plek waarop alles rondom kunst 2 en cultuur in Oost Gelre te vinden is (agenda, onze verenigingen, subsidies, vergunningen, men kan vragen stellen aan specialisten uit het veld en nog veel meer). Nooit eerder is dit door een overheidsinstelling op deze manier gedaan. Gemeente Oost Gelre is dus de eerste gemeente die inspeelt op de sector, en nog belangrijker, inspeelt op wat vandaag de dag relevant is. Toegankelijkheid en transparantie voor iedereen. Het beleid wordt immers juist niet voor intern gebruik opgesteld, maar wordt vooral opgesteld zodat onze inwoners en organisaties weten waar ze aan toe zijn, wat ze kunnen verwachten van de gemeente, maar niet minder belangrijk, dat zij kunnen meedenken over waar het in hun sector over gaat en wat er speelt. Zij zijn immers de sector, als gemeente zijn we maar een onderdeel hiervan. En deze sector kan veranderen. Daarom is het opstellen van een vierjarig beleidsdocument niet relevant en achterhaald. Nieuwe ontwikkelingen vinden ook gedurende de vier jaar plaats en deze ontwikkelingen moeten ook dan een plek kunnen krijgen.

Wanneer middels deze uitgangspuntennotitie wordt ingestemd met dit proces en deze manier van werken, daarna gaan we aan de slag met het platform en het uitvoeringsprogramma. Dit programma wordt aan de hand van de verschillende doelstellingen en maatregelen samen met onze inwoners en organisaties opgesteld. Elk thema zal ter besluitvorming afzonderlijk aan u worden voorgelegd en daarmee vastgesteld worden. Dat we dit in stappen doen heeft te maken met het gegeven dat er zoveel ontwikkelingen zijn op het gebied van kunst en cultuur, dat niet alle ontwikkelingen gelijktijdig opgepakt kunnen worden. Het is immers een dynamisch proces. Zo zijn we bijvoorbeeld met de doelstellingen rondom het stukje cultuureducatie al een stuk verder in het proces dan met het opstellen van een nieuw subsidiebeleid op het gebied van kunst en cultuur. Daarom kiezen we ervoor de drie thema's separaat ter besluitvorming voor te leggen. Op deze manier kunnen de ontwikkelingen gewoon doorgaan.

Andere belangrijke beslispunten op doelstelling of maatregelniveau gedurende het proces, of daarna, worden vanzelfsprekend ook eerst aan het college en de gemeenteraad voorgelegd. Ondanks dat door het platform iedereen altijd op de hoogte kan zijn van de ontwikkelingen en altijd geïnformeerd is, zullen we middels een nieuwsbrief de collegeleden en raadsleden op de hoogte blijven houden van alle ontwikkelingen. Op deze manier zijn ook zij een belangrijk onderdeel van het proces.

In aanloop naar het beleidsplan sociaal domein 'Samen sterk in Oost Gelre 2023-2026' ,dat reeds is vastgesteld door het college en de gemeenteraad, hebben we een drietal belangrijke thema's verwoord in de ambitie om als gemeente te staan voor kunst en cultuur in Oost Gelre. Deze drie thema's kunnen we dan ook het beste als volgt omschrijven:

1. Kunst en cultuur is (meer) zichtbaar
2. We zetten in op samenwerking en verbinding
3. De gemeente gaat van faciliteren naar inspireren

De thema's zijn niet alleen voortgekomen uit verschillende gesprekken met organisaties, maar zijn ook ontstaan door samenwerkingen en ontwikkelingen binnen de gemeente en ontwikkelingen in de sector, zowel landelijk, regionaal als ook lokaal. Deze drie thema's vormen de kaders van het nieuw op te zetten kunst- en cultuurbeleid. Per thema beschrijven we een aantal doelstellingen. In het uitvoeringsprogramma werken we de doelstellingen verder uit en omschrijven we maatregelen zodat we het proces kunnen toetsen en het effect (waar het kan) kunnen meten.

1. Kunst en cultuur is meer zichtbaar

Er is en gebeurt veel in de kunst en cultuursector binnen Oost Gelre. Toch is dit niet altijd even zichtbaar. Er zijn zoveel organisaties, verenigingen, zzp'ers, kunstenaars, stichtingen en amateurbeoefenaars, hobbyisten die iets doen met kunst en cultuur, iets organiseren of iets opzetten, dat het lastig is om inzichtelijk te krijgen wat er allemaal wordt georganiseerd, wie dit organiseert en waar dit plaatsvindt. 3 Naast dat het voor onze inwoners en organisaties al lastig is om bij te houden wat er lokaal gebeurt, is het voor de gemiddelde toerist in Oost Gelre al helemaal moeilijk om een goed overzicht te krijgen van wat er wordt georganiseerd en waarvoor ze juist in Oost Gelre moeten zijn of komen. Meerdere organisaties hebben dan ook de wens uitgesproken dat er een plek komt, online, waar de kunst en cultuursector in Oost Gelre zichtbaar is. We mogen veel meer trots zijn op wat er allemaal gebeurt, georganiseerd wordt en geïnitieerd. 

Naast de zichtbaarheid van onze sector zelf, moeten we ook de zichtbaarheid en vindbaarheid van de gemeente tegen het licht houden. Niet iedereen weet ons te vinden met de juiste vragen of weet waar hij of zij terecht kan met vragen. Buiten de reguliere contacten met inwoners en organisaties die de weg naar de gemeente weten te vinden, willen we juist nog toegankelijker zijn en meer zichtbaar voor mensen die de weg niet weten te vinden. Het is belangrijk dat ook zij kunnen meedenken over hun sector of hun woonplaats op het gebied van kunst en cultuur.

Een eerste stap om ervoor te zorgen dat kunst en cultuur in Oost Gelre meer zichtbaar is en wordt, begint dan ook bij ons als gemeente zelf. Met het nieuwe kunst- en cultuurbeleid geven we als gemeente aan dat we belang hechten aan deze sector en ons hiervoor willen inzetten. Het opstellen van een kunst- en cultuurbeleid an sich is al een mooie eerste stap.

Met de volgende twee hoofddoelstellingen gaan we vanuit de gemeente aan de slag met het stukje zichtbaarheid waarop wij invloed uit kunnen oefenen. Daarna volgt in het uitvoeringsprogramma het gesprek met onze inwoners en organisaties om te kijken hoe zij vanuit hun rol hieraan kunnen bijdragen en wat zij zelf kunnen doen om deze zichtbaarheid te vergroten.

1. We ontwikkelen een dynamische website 'Kunst en Cultuur in Oost Gelre'. Dit platform is tevens ons nieuwe kunst- en cultuurbeleid.
2. We zetten een cultuurmakelaar (of cultuurmakelaars op verschillende terreinen) in om nieuwe verbindingen te leggen en bestaande verbindingen te versterken.

Deze cultuurmakelaar, of eigenlijk cultuurmakelaars, zullen onderdeel zijn van een breder netwerk in Oost Gelre (sport- en cultuurcoaches) en vormen gezamenlijk een nieuwe cultuurraad. Vanuit de 7 verschillende disciplines die de cultuursector rijk is (podiumkunsten, musea, beeldende kunsten, film, letteren, de creatieve industrie en materieel- en immaterieel erfgoed) komt er per discipline een sleutelfiguur die de discipline vertegenwoordigt en gezamenlijk vormen ze de cultuurraad. Zij vertegenwoordigen niet allen de sector op hun vlak, maar kunnen daarnaast mensen helpen en verbinden. Ze zijn onderdeel van het platform en komen een aantal keren per jaar samen. Op deze manier moet er dichter bij de inwoners en organisaties een contactpersoon zijn die kan helpen met het beantwoorden van vragen en mensen aan elkaar kan verbinden. Het onderwijs is apart vertegenwoordigd door een regionaal cultuurpunt, ook hiervan zal een sleutelfiguur aansluiten bij de cultuurraad, zodat ook het onderwijs direct betrokken is bij alle ontwikkelingen lokaal.

2. We zetten in op samenwerking en verbinding

Een tweede belangrijk thema is de samenwerking in, en met, de kunst- en cultuursector. Met twee grote en zes kleine kernen is de reikwijdte van de sector voor een gemeente met zo'n 30.000 inwoners, buiten het toerisme om, groot. In deze verschillende kernen gebeurt er veel, niet alleen op het gebied van het verenigingsleven, maar ook in het organiseren van evenementen. Een aantal evenementen komt jaarlijks terug in alle kernen, denk hierbij aan de volksfeesten (kermissen, carnaval, Sinterklaas, en Koningsdag) en een aantal evenementen zijn juist kenmerkend voor een bepaalde kern, denk hierbij aan de Zwarte Cross, het Over de Top festival en het Bloemencorso in Lichtenvoorde, de Slag om Grolle in Groenlo en de Mattheus Passion in Zieuwent. Naast de bestaande evenementen ontstaan er jaarlijks ook nieuwe initiatieven. Niet alleen in de evenementensector, maar ook bij Stichting Lokalen en op het gebied van het organiseren van tentoonstellingen (zoals de expositie GROND in Lichtenvoorde eind 2022), de 4 tentoonstellingen bij Stichting Kunst in het Koetshuys, in Erve Kots, het Stadsmuseum in Groenlo en bij het Crashmuseum in Lievelde. En niet te vergeten, voorstellingen, producties en bandjes in de Mattelier en in Den Diek. En dit is nog maar een kleine greep uit alles dat er jaarlijks georganiseerd wordt in Oost Gelre.

Toch geven organisaties in verschillende gesprekken aan dat de samenwerking beter kan. Juist vanwege de verschillende kernen wordt er minder kernoverstijgend gekeken. Iedereen organiseert gewoon waar hij of zij goed in is. Het gewoon doen past bij de mentaliteit van de Achterhoek en de verenigingen en organisaties in Oost Gelre. Door in te zetten op een onderlinge samenwerking kan er een stukje kwaliteit worden toegevoegd, waarmee bestaande organisaties worden versterkt en nieuwe verbindingen worden gelegd. Daarnaast vindt er ook een stukje ontlasting plaats. De verenigingen bestaan voornamelijk uit vrijwilligers. Dit is uniek voor Oost Gelre. Zonder onze vrijwilligers zou er geen cultuursector zijn. We willen deze groep dan ook graag behouden.

Naast het versterken van de samenwerking onderling en het leggen van nieuwe verbindingen in de cultuursector zien we landelijk steeds meer dat kunst en cultuur als middel wordt ingezet om maatschappelijke vraagstukken bespreekbaar te maken. Kunst en cultuur maakt taboes bespreekbaar op een ontwapende manier en kan op een creatieve manier zorgen voor nieuwe inzichten. Met uiteraard behoud van de kwaliteit. Dat wil zeggen dat we als gemeente willen inzetten op de verbinding met andere domeinen en thema's (zoals gezondheid, zorg en welzijn, onze leefomgeving, toestroom van meer inwoners, duurzaamheid en klimaat), maar wel op zo'n manier dat de waarde van het idee, het theaterstuk, de voorstelling, het muziekstuk, de video of de foto dat als middel wordt ingezet blijft bestaan. Het blijft immers ook gewoon kunst en cultuur.

Met de volgende doelstelling willen we vanuit de gemeente de komende jaren aan de slag. Daarnaast gaan we ook hier in gesprek met onze inwoners en organisaties om te kijken hoe zij hier vanuit hun rol aan kunnen bijdragen:

1. We zetten kunst en culturele uitingen als middel in om maatschappelijke vraagstukken bespreekbaar te maken.

3. De gemeente gaat van faciliteren naar inspireren

Met de omgevingswet op komst (2023 of 2024) verandert de rol van een gemeente. Wetten worden gebundeld, maar nog belangrijker lokale overheden krijgen meer afwegingsruimte in regels en beleid en dus meer mogelijkheden om in overleg te gaan over plannen en initiatieven. We geven niet meer precies aan wat op welke plaats moet komen, maar geven richting aan nieuwe ontwikkelingen door onze ambities op te schrijven. Samen met inwoners, organisaties, en ondernemers werken we aan de leefomgeving van morgen.

Met het intreden van de omgevingswet verandert de rol van de gemeente eigenlijk van het faciliteren naar het inspireren. Waar we voorheen als gemeente organisaties voornamelijk faciliteerden in wat ze nodig hadden, nemen we als gemeente nu de aanjagersrol aan. Inwoners en organisaties weten ons te vinden, maar gaan tegelijkertijd zelf aan de slag met hun idee, initiatief of opgave. Als gemeente denken we mee, dragen we ideeën aan, inspireren we, maar lossen we geen problemen op. Dit geeft inwoners en organisaties de vrijheid om met hun eigen ideeën aan de slag te gaan. Op deze manier geven zij hun eigen sector vorm. Deze manier van werken past bij een creatieve sector als de kunst- en cultuursector.

Een mooi voorbeeld van deze nieuwe manier van werken zijn de ontwikkelingen op het gebied van cultuuronderwijs op de basisscholen. De scholen hebben aangegeven dat zij graag meer kwaliteit willen in hun lessen en het aanbod voor de leerlingen willen vergroten. Maar dat de leraren dit niet alleen kunnen, ze hebben een stukje ontzorging nodig. Samen met Cultuur Oost, alle basisscholen en de gemeente hebben we een visie op het onderwijs opgesteld aan de hand van een Lokaal 5 Cultuurconvenant. In dit convenant staat beschreven wat het onderwijs op dit gebied inhoudt in Oost Gelre, wat we missen en wat we juist willen bereiken. Daarnaast staat de verantwoordelijkheid beschreven. De gemeente heeft dit traject geïnitieerd en opgezet. Heeft de verschillende partijen samengebracht en een werkgroep in het leven geroepen. Vanuit hier hebben de scholen uitgesproken dat ze meer geld per leerling beschikbaar willen stellen voor kunst en cultuur in de lessen. De gemeente zorgt op haar plaats de komende jaren vanuit de combinatiefunctionarisregeling voor een stukje ontzorging op het gebied van het aanstellen van een cultuurpunt dat dit traject verder gaat begeleiden en cultuurmenu's op de basisscholen gaat opzetten. Vanuit hier kunnen de scholen hier verder zelf mee aan de slag. Uiteraard blijft de gemeente als partner wel betrokken. En hopen we op een samenwerking met niet alleen een stukje voorschoolse opvang, maar ook naschools en verder met het middelbare onderwijs.

Naast dit voorbeeld willen we op meerdere vlakken deze nieuwe manier van werken gaan inzetten. Zo vinden we het belangrijk dat al onze culturele centra en verenigingen zijn voorzien van een passende huisvesting. Dit kan zijn door het aanpassen van de huidige locaties waar nodig of juist uitbreiden indien gewenst. Ook hier denkt de gemeente mee, verbindt en zet een eerste stap. Daarna is het aan de organisaties en verenigingen zelf om het verder op te pakken en uit te werken. Een voorbeeld hiervan is het realiseren van een poppodium in Lichtenvoorde. De gemeente stelt een locatie beschikbaar, daarna is de exploitatie hiervan aan de organisaties zelf.

Met de volgende doelstellingen zetten we in op deze nieuwe manier van werken:

1. We ontwikkelen met alle basisscholen een visie op kunst en cultuur (Lokaal Cultuurconvenant)
2. De cultuurcoach, of ook wel een cultuurpunt, faciliteert scholen bij het ontwikkelen van het aanbod en maken van cultuurmens
3. We monitoren jaarlijks de gestelde doelen in het Lokaal Cultuurconvenant 7 Samen met de culturele centra en verenigingen realiseren we een passende en toekomstbestendige huisvesting.

We vinden het als gemeente belangrijk dat culturele organisaties en verenigingen een passende en toekomstbestendige huisvesting hebben. Daarnaast breiden we uit waar nodig en passen we aan waar het moet.

1. We realiseren een poppodium in Lichtenvoorde.
2. We vormen een Cultuurfonds om subsidiering van nieuwe initiatieven en projecten mogelijk te maken.

Het Cultuurfonds zetten we in om organisaties een boost te geven bij de start van hun idee of project. Daarna kunnen ze zonder subsidie dit zelf voortzetten. Het is een aanjaagfonds. Tijdens COVID 19 hebben we gezien dat dit een succes was. Deze stap is een eerste ontwikkeling op het gebied van ons subsidiebeleid, waarin we de faciliterende rol vervangen door het inspireren van verenigingen en organisaties om juist zelf iets op te zetten en aan de hand van een aanjagende subsidie het verder zelf op te kunnen pakken en voort te kunnen zetten.

Aan de hand van de drie hierboven beschreven thema's hebben we de kaders vanuit de gemeente willen opzetten, het proces willen beschrijven en de eerste doelen opgesteld. Vanuit hier gaan we aan de slag met het uitvoeringsprogramma. Aan de hand van de doelstellingen gaan we in gesprek met onze inwoners, partners, organisaties en verenigingen. Hoe kunnen we aan de slag met deze doelen, wat gaan we doen en wie doet wat? Aan de hand van de maatregelen die we opstellen bij de doelstellingen kunnen we het proces volgen, en de uitwerkingen meten. Deze uitgangspuntennotitie vormt dus het kader voor het uitvoeringsprogramma waar we mee aan de slag zijn en nog verder gaan.